Obszary chronione

Obszar chroniony – w odniesieniu do przyrody to miejsce wydzielone geograficznie, którego obszar jest objęty ochroną prawną. Miejsca takie z reguły są interesujące krajobrazowo i najczęściej cechują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Wyróżnić można wiele form ochrony oraz szeroki wachlarz zakresów ochrony.

Rodzaje obszarów chronionych

park narodowy
rezerwat przyrody
obszar ochrony ścisłej
obszar Natura 2000
park krajobrazowy
użytek ekologiczny
zespół przyrodniczo-krajobrazowy
stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej
obszar chronionego krajobrazu
pomnik przyrody

W ścisłych rezerwatach przyrody wykluczona jest ingerencja człowieka, również turystyczna. Obszar chronionego krajobrazu może być zamieszkiwany, może być na nim również prowadzona działalność rolnicza, ale jest ona ściśle regulowana, np. wykluczone jest zakładanie kopalni odkrywkowych czy zakładów przemysłu ciężkiego.

Obowiązek ochrony przyrody reguluje ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (z późniejszymi zmianami).

Nadzór nad obszarami chronionymi na Warmii i Mazurach sprawuje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska z siedzibą w Olsztynie.

Na Warmii i Mazurach żaden z obszarów chronionych nie ma statusu parku narodowego.

Obszary chronione na Warmii i Mazurach

Rezerwaty przyrody

Rezerwat przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Podobne pod względem funkcji tereny chronione powoływane są też w wielu innych krajach na świecie.

Rezerwaty leśne

1. Rezerwat Bukowy – obok miejsc. Otry, w gm. Kolno
2. Rezerwat Buki Wysoczyzny Elbląskiej – obok miejsc. Pagórki, w gm. Tolkmicko
3. Rezerwat Boczki – obok miejsc. Budwiecie, w gm. Dubeninki 4. Rezerwat Borki – w gm. Kruklanki (gmina wiejska)
5. Rezerwat Cisowy Jar – obok miejsc. Kowale Oleckie na terenie wąwozu Wzgórz Szeskich
6. Rezerwat Czerwona Struga – obok miejsc. Budwiecie, w gm. Dubeninki w środkowej części Puszczy Romnickiej
7. Rezerwat Dębowo – obok miejsc. Stryjewo, w gm. Biskupiec 8. Rezerwat Dęby w Krukach Pasłęckich – obok miejsc. Kwitajny, w gm. Pasłęk
9. Rezerwat Dęby Napiwodzkie – obok miejsc. Nowe Borowe, w gm. Jedwabno
10. Rezerwat Dylewo – obok miejsc. Dylewo, w gm. Ostróda
11. Rezerwat Dziki Kąt – obok miejsc. Żytkiejmy, w gm. Dubeninki
12. Rezerwat Góra Dębowa – w gm. Iłowo-Osada
13. Rezerwat Jar Brynicy na terenie Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego
14. Rezerwat Jezioro Nidzkie – w centrum Puszczy Piskiej, na południe od Rucianego-Nidy
15. Rezerwat Kamienna Góra – obok miejsc. Łomy, w gm. Jonkowo
16. Rezerwat Kadyński Las – obok miejsc. Kadyny, w gm. Tolkmicko
17. Rezerwat Klonowo – na terenie Górznieńsko–Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego 18. Rezerwat Koniuszanka II – obok miejsc. Wykno, w gm. Nidzica
19. Rezerwat Królewska Sosna – obok miejsc. Zgon, w gm. Piecki
20. Rezerwat Krutynia Dolna – położony w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego na terenie gmin Mikołajki i Ruciane-Nida
21. Rezerwat Las Warmiński – w gm. Purda i Stawiguda
22. Rezerwat Lenki – obok miejsc. Dawidy, w gm. Młynary
23. Rezerwat Lipowy Jar – w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej
24. Rezerwat Mazury – w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej 25. Rezerwat Mokre – obok miejsc. Sztynort, w gm. Węgorzewo
26. Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie – obok miejsc. Małdyty
27. Rezerwat Pierwos – obok miejsc. Bobrówko, w gm. Piecki, w zachodniej części Mazurskiego Parku Krajobrazowego
28. Rezerwat Piłackie Wzgórza – obok miejsc. Piłaki Wielkie, w gm. Pozezdrze
29. Rezerwat Pupy – obok miejsc. Spychowo, w gm. Świętajno
30. Rezerwat Sosny Taborskie – w gm. Łukta
31. Rezerwat Struga Żytkiejmska – w gm. Dubeninki we wschodniej części Puszczy Romnickiej 32. Rezerwat Strzałowo – w gm. Piecki w Mazurskim Parku Krajobrazowym
33. Rezerwat Wyspa Lipowa na jeziorze Szwałk Wielki – w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej

Rezerwaty torfowiskowe

1. Rezerwat Bagno Mostki – gm. Kurzętnik
2. Rezerwat Cielętnik – obok miejsc. Stępień, w gm. Braniewo
3. Rezerwat Galwica – obok miejsc. Rekownica, w gm. Jedwabno
4. Rezerwat Gązwa – obok miejsc. Gązwa, w gm. Mrągowo
5. Rezerwat Jeziorko koło Drozdowa, otulina Mazurskiego Parku Krajobrazowego, w gm. Orzysz
6. Rezerwat Kociołek – w gm. Biskupiec
7. Rezerwat Łabędź – obok miejsc. Krotoszyny, w gm. Biskupiec
8. Rezerwat Mechacz Wielki – w gm. Gołdap w granicach Puszczy Romnickiej
9. Rezerwat Mszar – las komunalny Olsztyna
10. Rezerwat Osiek II – obok miejsc. Stępniewo, w gm. Wilczęta
11. Rezerwat Perkuny – w gm. Giżycko
12. Rezerwat Piotrowice – w gm. Biskupiec
13. Rezerwat Redykajny – las komunalny Olsztyna
14. Rezerwat Świńskie Bagno – w gm. Iłowo-Osada
15. Rezerwat Torfowisko Spytkowo – na terenie miejsc. Spytkowo, w gm. Giżycko
16. Rezerwat Uroczysko Kramnik, otulina Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej – w gm. Dubeninki
17. Rezerwat Zakręt – obok miejsc. Krutyń, w gm. Piecki
18. Rezerwat Żurawie Bagno – w gm. Kurzętnik
19. Rezerwat Nietlickie Bagno – gm. Orzysz
20. rezerwat Jezioro Zdedy – gm. Orzysz
21. Rezerwat Jezioro Neliwa – gm. Rybno

Rezerwaty faunistyczne

1. Rezerwat Bagno Koziana – na terenie miejsc. Jeleń, w gm. Lidzbark
2. Rezerwat Bagno Nadrowskie – obok miejsc. Nadrowo, w gm. Olsztynek
3. Rezerwat Bajory – obok miejsc. Bajory Małe i Bajory Wielkie, w granicach Kanału Mazurskiego
4. Rezerwat Czapliniec – w gm. Mikołajki, w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego, na północnym brzegu jeziora Śniardwy
5. Rezerwat Czapliniec Werski – w gm. Rybno w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego
6. Rezerwat Czaplisko Ławny Lasek – obok miejsc. Zgon, na wschodnim brzegu jeziora Uplik, w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego
7. Rezerwat Czerwica – obok miejsc. Januszewo, w gm. Susz
8. Rezerwat Jezioro Drużno – w gm. Elbląg i Markusy
9. Rezerwat Jezioro Gaudy - obok miejsc. Kamieniec, w gm. Susz
10. Rezerwat Jezioro Kożuchy – obok miejsc. Kożuchy Wielkie, w gm. Giżycko
11. Rezerwat Jezioro Karaś – obok miejsc. Karaś, Wonna, Skarszewo
12. Rezerwat Jezioro Łuknajno – w gm. Mikołajki na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 13. Rezerwat Jezioro Iłgi – w gm. Miłomłyn między jeziorami Gil Wielki i Drwęckie
14. Rezerwat Jezioro Orłowo Małe – obok miejsc. Orłowo w gm. Nidzica – ostoja żółwia błotnego
15. Rezerwat Jezioro Pogubie Wielkie – w gm. Pisz na obszarze Puszczy Piskiej 16. Rezerwat Jezioro Warnołty – obok miejsc. Onufryjewo i Wejsuny, w gm. Ruciane-Nida na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego
17. Rezerwat Kałeckie Błota – obok miejsc. Kałki, w gm. Srokowo 18. Rezerwat Małga – w gm. Jedwabno
19. Rezerwat Mokradła Żegockie – obok miejsc. Żegoty, w gm. Kiwity 20. Rezerwat Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce – rzeka Pasłęka wraz z przylegającymi gruntami
21. Rezerwat Ostoja Bobrów Bartosze – w gm. Ełk
22. Rezerwat Ostrów Tarczyński – w gm. Rybno
23. Rezerwat Piłaki – obok miejsc. Rybno, w gm. Sorkwity
24. Rezerwat Półwysep i Wyspy na Jeziorze Rydzewskim – w gm. Węgorzewo
25. Rezerwat Jezioro Siedmiu Wysp – w gm. Węgorzewo
26. Rezerwat Ustnik – obok miejsc. Ustnik, w gm. Jeziorany
27. Rezerwat Wyspy na jeziorach Mamry i Kisajno
28. Rezerwat Zatoka Elbląska – zatoka Zalewu Wiślanego w gm. Elbląg i Tolkmicko
29. Rezerwat Jasne – obok miejsc. Siemiany, w gm. Iława w granicach Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego
30. Rezerwat Rzeka Drwęca
31. Rezerwat Dolina rzeki Wałszy – gm. Pieniężno
32. Rezerwat Jezioro Kośno – obok miejsc. Łajs i Kośno, w gm. Pasym i Purda
33. Rezerwat Jezioro Dobskie – gm. Giżycko
34. Rezerwat Krutynia – obok miejsc. Krutyń, w gm. Piecki na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego
35. Rezerwat Wyspa Lipowa – wyspa położona na jez. Morąg w gm. Łukta
36. Rezerwat Źródła Rzeki Łyny – obok miejsc. Łyna, w gm. Nidzica
37. Rezerwat Ujście Nogatu – w gm. Elbląg i Tolkmicko

Rezerwaty florystyczne

1. Rezerwat Jezioro Czarne (Kliniak) – gm. Ostróda
2. Rezerwat Jezioro Francuskie – obok miejsc. Wysoka Wieś, w gm. Ostróda w Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich
3. Rezerwat Jezioro Lisunie – w gm. Mikołajki w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego
4. Rezerwat Jezioro Martwe – w gm. Górowo Iławeckie
5. Rezerwat Pióropusznikowy Jar – obok miejsc. Rychnowy, w gm. Młynary i Tolkmicko
6. Rezerwat Sołtysek – obok miejsc. Grom, w gm. Pasym
7. Rezerwat Wyspa na Jeziorze Partęczyny Wielkie – w gm. Kurzętnik
8. Rezerwat Zabrodzie – obok miejsc. Zabrodzie, w gm. Biskupiec
9. Rezerwat Zielony Mechacz – w gm. Małdyty

Rezerwaty stepowe

1. Rezerwat Kulka – obok miejsc. Orzyny, w gm. Dźwierzuty

Rezerwaty przyrody nieożywionej

1. Rezerwat Koniuszanka I – obok miejsc. Moczysko, w gm. Nidzica

Obszary ochrony ścisłej

Obszar ochrony ścisłej to obszar chroniony na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody. Obowiązuje w nim całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych.

Obszary Natura 2000

Pojęcie to obejmuje trzy formy ochrony:

Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOOS) – obszar utworzony w celu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej. Obszar ten w swoim regionie biogeograficznym w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego
Obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO; ang. SPA - Special Protection Area) – obszar wyznaczony do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju
Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (ang. SCI - Site of Community Importance) – obszar chroniony sieci Natura 2000, projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji[1], jednak wobec którego nie został jeszcze wyznaczony akt prawa krajowego

Obszary są proponowane przez państwa członkowskie Komisji Europejskiej, a następnie (po analizie merytorycznej) zatwierdzane przez Komisję. W stosunku do obszaru obowiązują pełne przepisy dla obszarów Natura 2000. W przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania.

Do 2010 r. na terenie województwa wyznaczono 59 obszarów Natura 2000. Większość z nich znajduje się na terenach już chronionych jako parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu:

Parki krajobrazowe

Park Krajobrazowy to forma ochrony przyrody, która obejmuje działania podejmowane na obszarze chronionym. Parki krajobrazowe tworzone są ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe terenów, w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

1) Mazurski Park Krajobrazowy
2) Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
3) Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego
4) Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich
5) Welski Park Krajobrazowy
6) Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej
7) Brodnicki Park Krajobrazowy
8) Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy

Użytki ekologiczne

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. W 2010 r. na terenie regionu znajdowało się 297 użytków ekologicznych zajmujących powierzchnię 4855 ha.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. W 2010 r. zarejestrowanych było 18 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 21388 ha.

Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej

Stanowiskiem dokumentacyjnym jest obszar niewyodrębniający się na powierzchni lub możliwy do wyodrębnienia, ważny pod względem naukowym i dydaktycznym. To miejsce występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskiń lub schronisk podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

Jedynym (do 2010 r.) ustanowionym stanowiskiem dokumentacyjnym przyrody nieożywionej są Lasy chroniące wyrobisko kredy jeziornej o pow. 2 ha.

Obszary chronionego krajobrazu

Obszary takie zajmują różnej wielkości tereny, zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.

Na terenie Warmii i Mazur ustanowionych zostało 71 obszarów chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 956.286 ha, co stanowi ok. 40% powierzchni województwa.

Pomniki przyrody

Pomnikiem przyrody jest prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych.

W 2010 r. na obszarze województwa znajdowało się 2576 pomników przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowiły pojedyncze drzewa (2155), grupy drzew (210), głazy narzutowe (108), aleje przydrożne (66) i 37 innych obiektów.

Bibliografia

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [02.10.2013]