Obszary chronione

Obszar chroniony – w odniesieniu do przyrody to miejsce wydzielone geograficznie, którego obszar jest objęty ochroną prawną. Miejsca takie z reguły są interesujące krajobrazowo i najczęściej cechują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Wyróżnić można wiele form ochrony oraz szeroki wachlarz zakresów ochrony.

Rodzaje obszarów chronionych

• park narodowy
• rezerwat przyrody
• obszar ochrony ścisłej
• obszar Natura 2000
• park krajobrazowy
• użytek ekologiczny
• zespół przyrodniczo-krajobrazowy
• stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej
• obszar chronionego krajobrazu
• pomnik przyrody

W ścisłych rezerwatach przyrody wykluczona jest ingerencja człowieka, również turystyczna. Obszar chronionego krajobrazu może być zamieszkiwany, może być na nim również prowadzona działalność rolnicza, ale jest ona ściśle regulowana, np. wykluczone jest zakładanie kopalni odkrywkowych czy zakładów przemysłu ciężkiego.

Obowiązek ochrony przyrody reguluje ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (z późniejszymi zmianami).

Nadzór nad obszarami chronionymi na Warmii i Mazurach sprawuje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska z siedzibą w Olsztynie.

Na Warmii i Mazurach żaden z obszarów chronionych nie ma statusu parku narodowego.

Obszary chronione na Warmii i Mazurach

Rezerwaty przyrody

Rezerwat przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Podobne pod względem funkcji tereny chronione powoływane są też w wielu innych krajach na świecie.

• Rezerwaty leśne

1. Rezerwat Bukowy – obok miejsc. Otry, w gm. Kolno 2. Rezerwat Buki Wysoczyzny Elbląskiej – obok miejsc. Pagórki, w gm. Tolkmicko 3. Rezerwat Boczki – obok miejsc. Budwiecie, w gm. Dubeninki 4. Rezerwat Borki – w gm. Kruklanki (gmina wiejska) 5. Rezerwat Cisowy Jar – obok miejsc. Kowale Oleckie na terenie wąwozu Wzgórz Szeskich 6. Rezerwat Czerwona Struga – obok miejsc. Budwiecie, w gm. Dubeninki w środkowej części Puszczy Romnickiej 7. Rezerwat Dębowo – obok miejsc. Stryjewo, w gm. Biskupiec 8. Rezerwat Dęby w Krukach Pasłęckich – obok miejsc. Kwitajny, w gm. Pasłęk. 9. Rezerwat Dęby Napiwodzkie – obok miejsc. Nowe Borowe, w gm. Jedwabno 10. Rezerwat Dylewo – obok miejsc. Dylewo, w gm. Ostróda 11. Rezerwat Dziki Kąt – obok miejsc. Żytkiejmy, w gm. Dubeninki 12. Rezerwat Góra Dębowa – w gm. Iłowo-Osada 13. Rezerwat Jar Brynicy na terenie Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego 14. Rezerwat Jezioro Nidzkie – w centrum Puszczy Piskiej, na południe od Rucianego-Nidy 15. Rezerwat Kamienna Góra – obok miejsc. Łomy, w gm. Jonkowo 16. Rezerwat Kadyński Las – obok miejsc. Kadyny, w gm. Tolkmicko 17. Rezerwat Klonowo – na terenie Górznieńsko–Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego 18. Rezerwat Koniuszanka II – obok miejsc. Wykno, w gm. Nidzica 19. Rezerwat Królewska Sosna – obok miejsc. Zgon, w gm. Piecki 20. Rezerwat Krutynia Dolna – położony w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego na terenie gmin Mikołajki i Ruciane-Nida 21. Rezerwat Las Warmiński – w gm. Purda i Stawiguda 22. Rezerwat Lenki – obok miejsc. Dawidy, w gm. Młynary 23. Rezerwat Lipowy Jar – w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej 24. Rezerwat Mazury – w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej 25. Rezerwat Mokre – obok miejsc. Sztynort, w gm. Węgorzewo 26. Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie – obok miejsc. Małdyty 27. Rezerwat Pierwos – obok miejsc. Bobrówko, w gm. Piecki, w zachodniej części Mazurskiego Parku Krajobrazowego 28. Rezerwat Piłackie Wzgórza – obok miejsc. Piłaki Wielkie, w gm. Pozezdrze 29. Rezerwat Pupy – obok miejsc. Spychowo, w gm. Świętajno 30. Rezerwat Sosny Taborskie – w gm. Łukta 31. Rezerwat Struga Żytkiejmska – w gm. Dubeninki we wschodniej części Puszczy Romnickiej 32. Rezerwat Strzałowo – w gm. Piecki w Mazurskim Parku Krajobrazowym 33. Rezerwat Wyspa Lipowa na jeziorze Szwałk Wielki – w gm. Kowale Oleckie w Puszczy Boreckiej

• Rezerwaty torfowiskowe

1. Rezerwat Bagno Mostki – gm. Kurzętnik 2. Rezerwat Cielętnik – obok miejsc. Stępień, w gm. Braniewo 3. Rezerwat Galwica – obok miejsc. Rekownica, w gm. Jedwabno 4. Rezerwat Gązwa – obok miejsc. Gązwa, w gm. Mrągowo 5. Rezerwat Jeziorko koło Drozdowa, otulina Mazurskiego Parku Krajobrazowego, w gm. Orzysz 6. Rezerwat Kociołek – w gm. Biskupiec 7. Rezerwat Łabędź – obok miejsc. Krotoszyny, w gm. Biskupiec 8. Rezerwat Mechacz Wielki – w gm. Gołdap w granicach Puszczy Romnickiej 9. Rezerwat Mszar – las komunalny Olsztyna 10. Rezerwat Osiek II – obok miejsc. Stępniewo, w gm. Wilczęta 11. Rezerwat Perkuny – w gm. Giżycko 12. Rezerwat Piotrowice – w gm. Biskupiec 13. Rezerwat Redykajny – las komunalny Olsztyna 14. Rezerwat Świńskie Bagno – w gm. Iłowo-Osada 15. Rezerwat Torfowisko Spytkowo – na terenie miejsc. Spytkowo, w gm. Giżycko 16. Rezerwat Uroczysko Kramnik, otulina Parku Krajobrazowego Puszczy Romnickiej – w gm. Dubeninki 17. Rezerwat Zakręt – obok miejsc. Krutyń, w gm. Piecki 18. Rezerwat Żurawie Bagno – w gm. Kurzętnik 19. Rezerwat Bagna Nietlickie – gm. Orzysz 20. rezerwat Jezioro Zdedy – gm. Orzysz 21. Rezerwat Jezioro Neliwa – gm. Rybno

• Rezerwaty faunistyczne

1. Rezerwat Bagno Koziana – na terenie miejsc. Jeleń, w gm. Lidzbark 2. Rezerwat Bagno Nadrowskie – obok miejsc. Nadrowo, w gm. Olsztynek 3. Rezerwat Bajory – obok miejsc. Bajory Małe i Bajory Wielkie, w granicach Kanału Mazurskiego 4. Rezerwat Czapliniec – w gm. Mikołajki, w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego, na północnym brzegu jeziora Śniardwy 5. Rezerwat Czapliniec Werski – w gm. Rybno w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego 6. Rezerwat Czaplisko Ławny Lasek – obok miejsc. Zgon, na wschodnim brzegu jeziora Uplik, w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego 7. Rezerwat Czerwica – obok miejsc. Januszewo, w gm. Susz 8. Rezerwat Jezioro Drużno – w gm. Elbląg i Markusy 9. Rezerwat Jezioro Gaudy - obok miejsc. Kamieniec, w gm. Susz 10. Rezerwat Jezioro Kożuchy – obok miejsc. Kożuchy Wielkie, w gm. Giżycko 11. Rezerwat Jezioro Karaś – obok miejsc. Karaś, Wonna, Skarszewo 12. Rezerwat Jezioro Łuknajno – w gm. Mikołajki na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 13. Rezerwat Jezioro Iłgi – w gm. Miłomłyn między jeziorami Gil Wielki i Drwęckie 14. Rezerwat Jezioro Orłowo Małe – obok miejsc. Orłowo w gm. Nidzica – ostoja żółwia błotnego 15. Rezerwat Jezioro Pogubie Wielkie – w gm. Pisz na obszarze Puszczy Piskiej 16. Rezerwat Jezioro Warnołty – obok miejsc. Onufryjewo i Wejsuny, w gm. Ruciane-Nida na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 17. Rezerwat Kałeckie Błota – obok miejsc. Kałki, w gm. Srokowo 18. Rezerwat Małga – w gm. Jedwabno 19. Rezerwat Mokradła Żegockie – obok miejsc. Żegoty, w gm. Kiwity 20. Rezerwat Ostoja bobrów na rzece Pasłęce – rzeka Pasłęka wraz z przylegającymi gruntami 21. Rezerwat Ostoja Bobrów Bartosze – w gm. Ełk 22. Rezerwat Ostrów Tarczyński – w gm. Rybno 23. Rezerwat Piłaki – obok miejsc. Rybno, w gm. Sorkwity 24. Rezerwat Półwysep i wyspy na jeziorze Rydzewskim – w gm. Węgorzewo 25. Rezerwat Siedem Wysp – w gm. Węgorzewo 26. Rezerwat Ustnik – obok miejsc. Ustnik, w gm. Jeziorany 27. Rezerwat Wyspy na jeziorach Mamry i Kisajno 28. Rezerwat Zatoka Elbląska – zatoka Zalewu Wiślanego w gm. Elbląg i Tolkmicko 29. Rezerwat Jasne – obok miejsc. Siemiany, w gm. Iława w granicach Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego 30. Rezerwat Rzeka Drwęca 31. Rezerwat Dolina rzeki Wałszy – gm. Pieniężno 32. Rezerwat Jezioro Kośno – obok miejsc. Łajs i Kośno, w gm. Pasym i Purda 33. Rezerwat Jezioro Dobskie – gm. Giżycko 34. Rezerwat Krutynia – obok miejsc. Krutyń, w gm. Piecki na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego 35. Rezerwat Wyspa Lipowa – wyspa położona na jez. Morąg w gm. Łukta 36. Rezerwat Źródła Rzeki Łyny – obok miejsc. Łyna, w gm. Nidzica 37. Rezerwat Ujście Nogatu – w gm. Elbląg i Tolkmicko

• Rezerwaty florystyczne

1. Rezerwat Jezioro Czarne (Kliniak) – gm. Ostróda 2. Rezerwat Jezioro Francuskie – obok miejsc. Wysoka Wieś, w gm. Ostróda w Parku Krajobrazowym Wzgórz Dylewskich 3. Rezerwat Jezioro Lisunie – w gm. Mikołajki w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego 4. Rezerwat Jezioro Martwe – w gm. Górowo Iławeckie 5. Rezerwat Pióropusznikowy Raj – obok miejsc. Rychnowy, w gm. Młynary i Tolkmicko 6. Rezerwat Sołtysek – obok miejsc. Grom, w gm. Pasym 7. Rezerwat Wyspa na jeziorze Wielkie Partęczyny – w gm. Kurzętnik 8. Rezerwat Zabrodzie – obok miejsc. Zabrodzie, w gm. Biskupiec 9. Zielony Mechacz – w gm. Małdyty

• Rezerwaty stepowe

1. Rezerwat Kulka – obok miejsc. Orzyny, w gm. Dźwierzuty

• Rezerwaty przyrody nieożywionej

1. Rezerwat Koniuszanka I – obok miejsc. Moczysko, w gm. Nidzica

Obszary ochrony ścisłej

Obszar ochrony ścisłej to obszar chroniony na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody. Obowiązuje w nim całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych.

Obszary Natura 2000

Pojęcie to obejmuje trzy formy ochrony:

• Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOOS) – obszar utworzony w celu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej. Obszar ten w swoim regionie biogeograficznym w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego
• Obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO; ang. SPA - Special Protection Area) – obszar wyznaczony do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju
• Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (ang. SCI - Site of Community Importance) – obszar chroniony sieci Natura 2000, projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji[1], jednak wobec którego nie został jeszcze wyznaczony akt prawa krajowego

Obszary są proponowane przez państwa członkowskie Komisji Europejskiej, a następnie (po analizie merytorycznej) zatwierdzane przez Komisję. W stosunku do obszaru obowiązują pełne przepisy dla obszarów Natura 2000. W przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania.

Do 2010 r. na terenie województwa wyznaczono 59 obszarów Natura 2000. Większość z nich znajduje się na terenach już chronionych jako parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu:

1) Nietlickie Bagno 2) Dolina Pasłęki 3) Doliny Omulwi i Płodownicy 4) Doliny Wkry i Mławki 5) Jezioro Dobskie 6) Jezioro Drużno 7) Jezioro Łuknajno 8) Jezioro Oświn i okolice 9) Lasy Iławskie 10) Lasy Skaliskie 11) Ostoja Poligon Orzysz 12) Ostoja Warmińska 13) Polder Sątopy-Samulewo 14) Puszcza Borecka 15) Puszcza Napiwodzko-Ramucka 16) Puszcza Piska 17) Zalew Wiślany 18) Aleje Pojezierza Iławskiego 19) Bieńkowo 20) Budwity 21) Dolina Drwęcy 22) Dolina Kakaju 23) Doliny Erozyjne Wysoczyzny Elbląskiej 24) Gązwa 25) Gierłoż 26) Jezioro Długie 27) Jezioro Karaś 28) Jezioro Woszczelskie 29) Jezioro Wukśniki 30) Jonkowo-Warkały 31) Kaszuny 32) Mamerki 33) Mazurska Ostoja Żółwia Baranowo 34) Mazurskie Bagna 35) Murawy koło Pasłęka 36) Murawy na pojezierzu Ełckim 37) Murawy na poligonie Orzysz 38) Niecka Skaliska 39) Niedźwiedzie Wielkie 40) Ostoja Borecka 41) Ostoja Brodnicka 42) Ostoja Dylewskie Wzgórza 43) Ostoja Iławska 44) Ostoja Lidzbarska 45) Ostoja nad Oświnem 46) Ostoja Napiwodzko-Ramucka 47) Ostoja Piska 48) Ostoja Północno-Mazurska 49) Ostoja Radomno 50) Ostoja Welska 51) Przełomowa dolina rzeki Wel 52) Puszcza Romnicka 53) Rzeka Pasłęka 54) Swajnie 55) Torfowiska źródliskowe koło Łabędnika 56) Torfowisko Zocie 57) Uroczysko Markowo 58) Warmińskie Buczyny 59) Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana

Parki krajobrazowe

Park Krajobrazowy to forma ochrony przyrody, która obejmuje działania podejmowane na obszarze chronionym. Parki krajobrazowe tworzone są ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe terenów, w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

1) Mazurski Park Krajobrazowy 2) Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej 3) Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego 4) Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich 5) Welski Park Krajobrazowy 6) Park Krajobrazowy Puszczy Romnickiej 7) Brodnicki Park Krajobrazowy 8) Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy

Użytki ekologiczne

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. W 2010 r. na terenie regionu znajdowało się 297 użytków ekologicznych zajmujących powierzchnię 4855 ha.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. W 2010 r. zarejestrowanych było 18 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 21388 ha.

Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej

Stanowiskiem dokumentacyjnym jest obszar niewyodrębniający się na powierzchni lub możliwy do wyodrębnienia, ważny pod względem naukowym i dydaktycznym. To miejsce występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskiń lub schronisk podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

Jedynym (do 2010 r.) ustanowionym stanowiskiem dokumentacyjnym przyrody nieożywionej są Lasy chroniące wyrobisko kredy jeziornej o pow. 2 ha.

Obszary chronionego krajobrazu

Obszary takie zajmują różnej wielkości tereny, zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.

Na terenie Warmii i Mazur ustanowionych zostało 71 obszarów chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 956.286 ha, co stanowi ok. 40% powierzchni województwa.

Pomniki przyrody

Pomnikiem przyrody jest prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych.

W 2010 r. na obszarze województwa znajdowało się 2576 pomników przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowiły pojedyncze drzewa (2155), grupy drzew (210), głazy narzutowe (108), aleje przydrożne (66) i 37 innych obiektów.

Bibliografia

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [02.10.2013]